Fan va texnologiyaning rivojlanishi natijasida insonning hayoti tobora ijtimoiylashib bordi, bu rivojlanish insonni biologik organizmdan ijtimoiy organizmga aylantirib qo'ydi. Ayniqsa bu narsa globallashuv hamda axborot tizimi o'ta rivojlangan XXI-asrda kuchaydi. Insoniyat tarixida shu davrgacha axborotning muhimlik darajasi bu qadar yuqori cho'qqilarni zabt etmagan edi. Insonning ko'zi va qulog'i uchun dunyo ommaviy axborot vositalari orasida kuchli raqobat yuzaga keldi. Bu nafaqat o'sha OAVlarning moliyaviy maqsadlari uchun, balki o'sha OAVlarning egasi bo'lgan mamlakat, jamiyat va kishilarning ideologik maqsadlarini amalga oshirish uchun ayovsiz qurol vazifasini o'tay boshladi. Bugun biz siz bilan ushbu informatsion urushlarning qanchalik darajada omma fikrini bir oqimga solib qo'yishi mumkinligini Ukraina siyosiy krizislarida guvohi bo'lib turibmiz. Bugungi mavzumiz ushbu krizis misolida informatsion urushlarning qanchalik qudratli bo'lishi mumkinligiga bag'ishlanadi.
Qisaqacha axborot urushlari tarixi haqida
Informatsion urushlar inson jamiyatlarga uyushgandan beri mavjuddir. Lekin texnologiyalarning soddaligi hamda jamiyatlar bir biridan uzoq masofada yashagani uchun bu hodisa deyarli ko'zga tashlanmas edi. 18-asrda Yevropada gazetalar chop qilinishining avj olishi bilan haqiqiy informatsiya davriga qadam qo'ydik desak mubolag'a bo'lmaydi. Keyinchalik radio va televediniyaga asos solinishi bilan yangiliklar insonning kundalik hamrohiga aylandi. Davlatlar urushlar davomida bu vositalardan xalqlarni dushman tomonga qarshi qo'zg'alishlari uchun va dushmanning obro'sini to'kishda ishlatdilar. Masalan Sovet Ittifoqida 2-Jahon urushi davomida xalqning fashist germaniyasiga qarshi umumiy safarbarligi uchun radio tizimlarining o'rni juda yuqori bo'lgan.
Lekin informatsiya urushlarining asosiy yuqori bosqichga chiqishi Sovuq Urush davriga to'g'ri keladi. Ikki siyosiy qutbga ajralgan dunyoning ikki tomonida, axborotlarni buzib aholiga yetkazish va propoganda oddiy holga aylanib qolgan edi. Agar AQSh Sovet Ittifoqini odamlar bir-birini o'ldirishi oddiy hol bo'lgan va kontslagerlarga boy mamlakat qilib ko'rsatsa, o'z navbatida Sovet Ittifoqi AQSh jamiyatini buzuqchilikka berilgan, otishmalarga boy va xalqni aldovchi boy kishilarning hukumatga uyushgan holda tasvirlagan. Albatta ma'lumotlar yo'q joydan to'qib chiqarilgan desak mubolag'a bo'ladi, lekin axborotlarning haddan ziyod bo'rttirilib ko'rsatilishi asosiy fakt bo'lgan dastlabki ma'lumotning ahamiyatini yo'qotishiga va aholi diqqatini bo'rttirilgan axborotga qaratishiga olib kelgan. Shu tariqa ikki mamlakatning aholisi tafakkurida bir-birining jamiyatiga nisbatan faqat salbiy fikrlar shakllangan.
Keyingi bosqich Sovet Ittifoqining parchalanishi bilan kirib keldi. Bu bosqichda butun dunyo axborot tizimlarinin AQShning informatsion ta'siriga tushib qolganini kuzatamiz. Videomagnetafon, disklar va kompyuter texnologiyalarining dunyo bo'yicha yoyilib ketishi va bu moslamalar orqali asosan Amerikacha filmlar, kliplar va boshqa axborotlarning ko'rilishi yoki eshitilishi Amerikacha madaniyatni dunyoning eng gegemon madaniyatga aylantirdi. Butun dunyo bo'ylab ingliz tili, Amerikacha orzu va AQShga intilish, uni ideallashtirish kuchayib ketdi. Natijada AQSh o'z aholisi va dunyo xalqlarining ongiga, o'zini dunyoda Demokratiya va Inson Huquqlarining yoyuvchi va qo'riqchisi degan taasurotni singdirishni uddasidan chiqdi. Bu taasurot AQShning Demokratiya va Inson Huquqlari nomi bilan dunyoda muhim geopolitik pozitsiyalarni egallashiga sharoit yaratib berdi.
Oxirgi va hozirgi bosqich 2001-yil 11-sentyabr voqealaridan so'ng boshlandi. Bu bosqichga o'tilishiga asosan uchta sababni ko'rsatishimiz mumkin.
1. AQShning 11-sentyabr vosealaridan so'ngi agressiv siyosati. Portlashlardan so'ng AQSh nafaqat terroristik guruhlarga qarshi balki o'zining "qora ro'yxatidagi" mamlakatlarga ham siyosiy hujum qildi. O'z navbatida aynan terroristik guruhlar va o'ziga nisbatan xayrixoh bo'lmagan mamlakatlar xavfini bahona qilgan holatda o'zining eski dushmani bo'lmish Rossiyaning ta'sir hududlariga o'z anti-yadroviy radarlari va harbiy bazalari bilan kirib bordi. Bu holat dunyodagi ko'pchilik mamlakatlar va guruhlarning noroziligiga sabab bo'ldi. Norozi tomonlar ham AQShning informatsion manbalariga zarba berish maqsadida o'zlarining global axborot vositalarini ishga tushirdilar. Shu tariqa AQSh OAVlariga raqobatchi OAVlar paydo bo'ldi. Al-Jazira, France Info, Russia Today, CCTV, Deutsche Welle kabi global telekanallar ushbu jarayonning natijalaridir.
2. Dunyoda norasmiy va mustaqil axborot manbalarining ommallashuvi, jumladan internet, ijtimoiy tarmoqlar va hakozolar. Ushbu turdagi axborot vositalari omma orasida rasmiy telekanal va jurnallarga nisbatan ko'proq ta'sir uyg'otdi. Chunki axborot urushlarining birinchi va ikkinchi bosqichida propogandaning jabrlanuvchisi bo'lgan oddiy aholida rasmiy axborot vositalariga nisbatan ishonch yo'qolgan edi. Shuningdek internet tarmog'i har bir kishining axborot manbai bo'lishi uchun imkoniyat yaratib berdi, so'ngi paytlardagi bloggerlar yoki twitter profillaridagi ayrim xabarlarni dunyoning mashhur axborot vositalarinikiga qaraganda ham ko'proq kishilar tomonidan o'qilishi yoki tarqatilishi individual axborot yaratishni ham e'tibordan chetda qoldirib bo'lmasligini ko'rsatib berdi. Internet axborotining yana bir jihati shundaki, Xalqaro televideniyalarni yo'lga qo'yishga imkoniyati bo'lmagan mamlakatlarning aholilari aynan internet orqali dunyo ommasiga o'zlarining jamiyatlarining xohish istaklari va ideologiyalarini yoyadilar. Bunga islomizm propagandasi yaqqol misoldir. Hech qanday yirik telekanal yoki gazetaga ega bo'lmagan radikal-islomistlarning dunyo bo'yicha propagandasi asosan internet tarmoqlari orqali amalga oshiriladi va buning samaradorligini so'ngi yillardagi islomiy-terrorizm bilan bog'liq voqealar orqali anglashimiz mumkin.
3. Dunyodagi mamlakatlarning iqtisodiy o'sishi va AQSh interventsiyalarining salbiy natijalari. Bu ikki holat bir-biri bilan uzviy bo'gliqdir. Chunki AQSh so'ngi yillarda bir qancha natijasiz urushlarga aralashib o'zining iqtisodiy-siyosiy vaziyatini zaiflashtirdi. natijada AQShga qarshi kuchlar bu vaziyatdan unumli foydalanib o'zlarining jahondagi siyosiy hamda iqtisodiy o'rinlarini mustahkamlab oldilar.
Ukraina krizisigacha Axborot urushlari
Keyingi xuruj Arab bahorlari davomida vujudga keldi, jumladan Liviya va Misrda bo'lib o'tgan revolyutsiyalar paytida. Ushbu mamlakatlardagi rejimlarning qulatilishida rasmiy axborotdan ham ko'ra ijtimoiy tarmoqlardagi axborot almashinuvlari muhimroq rol o'ynadi. Ushbu faktorni hisobga olgan G'arb OAVlari propogandalarni internet tarmoqlari orqali tarqatib yubordilar. Revolyutsiyadan manfaatdor bo'lgan Al-Jazira telekanalining roli ham ushbu voqealarda sezilarni bo'ldi.
Suriya fuqarolar urushi davomidagi axborot xurujlari dunyo hamjamiyatini bir nechta bo'laklarga ajratib yubordi. Endilikda nafaqat G'arb va Sharq axborot urushi, balki Arab-Islomiy axborot urushlari ham yuzaga chiqa boshladi. Doktrina va konseptsiyada bir biriga qarama qarshi bo'lgan turli xil guruhlar, o'zlarining siyosiy maqsadlarini amalga oshirish maqsadida o'zaro informatsion urushga kirishdilar. Suriya yuzasidan axborot urushining eng ayanchli tomoni shundaki aynan axborot urushida ustunlikni qo'lga kiritishda turli xil guruhlar dushman tomonining a'zolarini videokamera oldida o'ldirishni rasm qildilar. Bunday noinsoniy videolavhalar yoki rasmlar ommaning eng nozik his-tuyg'ularini junbushga keltirib unda dushman tomonga nisbatan nafrat tuyg'usini kuchaytiradi. Natijada siyosiy konseptsiyaning ahamiyati kamayib, asosiy e'tibor qiynalayotgan aholini qutqarishga qaratiladi. Ushbu usuldan G'arb mamlakatlari ham Bashar Al-Assad rejimidan kimyoviy qurollarni tortib olish uchun foydalangan. Lekin bugunga qadar Al-Assad rejimi aholiga nisbatan kimyoviy qurollarni ishlatganini rad qilib kelmoqda, rus OAVi esa kimyoviy qurollarni jangarilar tomonidan qo'llanilganini ta'kidlashadi.
Ukraina krizisi - reallikning yo'qolishi
G'arb mamlakatlari Ukraina krizisidagi Yevropa Ittifoqi va AQShning asl manfaatlari nimada ekanligini emas, balki "Ozodlik va Demokratiya" uchun kurashayotgan Ukraina xalqining Rusparast kuchlar tomonidan snayperlar yordamida otib o'ldirayotganiligini uzluksiz ravishda tarqatdi. O'z navbatida Rossiya namoyishchilar demokratlardan emas, balki neofashistlardan tashkil topgan radikal guruhlardan tashkil topganligini ta'kidlab, Nemis Fashizimiga qarshi bo'lgan nostalgiyani mavjud namoyishchilarga qarshi yo'naltirdi.
Shu o'rinda aynan Kiyevdagi maydanga tegishli qiziqarli infografiyani e'tiboringizga havola etmoqchiman. Ushbu infografika namoyish qatnashuvchilar orasidagi so'rovlarning natijalari bo'lib, unda qatnashuvchilar haqida iloji boricha to'liq ma'lumot berilgan.
Albatta oddiy omma sifatida bizni e'tiborimizni birinchi navbatda raqamlar va qatnashuvchilarning namoyishlarda qay maqsadlarda qatnashayotganligi tortadi. Namoyishchilarning 85,5%i namoyishlarga o'z hohishlari bilan kelganliklarini ta'kidlashgan. Albatta bunga shubha yo'q, chunki bunchalik ko'p aholini majburlab yoki moliyalashtirib namoyish o'tkazish juda katta kuch talab qiladi.
Lekin masalaning boshqa tomoni ham mavjud. Agar demokratik prinsiplarga tayansak, aholining katta ko'pchiliging fikri, aholining kamchilik fikridagilarga nisbatan ustun bo'lishi kerak. Shunday ekan, savol tug'iladi: Kiyevdagi Yevromaidan qanchalik darajada Ukarina umumiy aholisining istaklarini aks ettiradi? Ular umumiy aholining qancha foizini tashkil qiladi deb kishini o'ylashi tabiiy. Ushbu savollarga javob berish uchun biz Maidandagi namoyishchilarning umumiy Ukraina aholisi va Kiyev shahri aholisiga nisbatini solishtirdik.
Natijalar hayron qolarli! Mamlakat aholisni hatto 1%ini ham tashkil qilmaydigan yoki Kiyev aholisining 3,7%ini tashkil qiladigan aholi mamlakatda hukumat o'zgarishiga sabab bo'lishgan. Demak Ukrainadagi revolyutsiyani ommaviy chiqish deb atash xato bo'ladi.
Revolyutsiyalarning 21-asrdagi muammosi shundaki ular turli xil o'z manfaatini ko'zlovchi kuchlar ta'siriga tushib qoladilar. Masalan ilk zamonaviy revolyutsiyalar bo'lmish Fransuz revolyutsiya davrida, voqealarga chetki kuchlarning ta'siri deyarli nolga teng bo'lgan. Mamlakat aholisi o'z manfaatlaridan kelib chiqqan holda kurashgan va ularga tashqi yordam yoki qo'llab quvvatlashlar bo'lmagan. Aynan shuning uchun ushbu revolyutsiyalarda xalq manfaatlarini ko'zda tutadigan natijalarga erishilgan. Hozirgi dunyo vaziyatiga qarasak, hech qaysi revolyutsiya xalqning ichki ishi sifatida qaralmaydi, rasman qaralsa ham, albatta tashqi kuchlar u yoki bu kuchni qo'llab quvvatlash orqali o'z manfaatlariga yetishishni ko'zlaydilar. So'ngi yillardagi revolyutsiyalar tarixiga qarasak, ularning natijalari shu mamlakat ommasi uchun faqatgina talofatlarni keltirmoqda, hech kim tomonidan nazorat qilinmaydigan anarxiyalarning vujudga kelishi dunyo iqtisodiy bozorida muhim o'zgarishlar yasaydi. Ukraina krizisining boshlanganidan beri neft va boshqa yoqilg'i energetika mahsulotlarining bahosini pasayishi bunga yaqqol misoldir.
